Seray Şahinler / Hatay – Kahramanmaraş’ta meydana gelen ve 11 vilayette büyük yıkıma yol açan sarsıntının üzerinden iki yıl geçti. Binlerce şahsa mezar olan zelzelede yıkılan tarihi ve kültürel miras alanları da canımızı çok acıttı. Her köşesi kültürel mimarinin nadide örnekleriyle dolu Hatay’daki yapıların büyük kısmı yerle bir oldu. Mescitler, kiliseler, kültür varlığı statüsündeki yapılar, hamamlar ve nicesi… Yıkımın birinci şoku atlatıldıktan sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı eserlerin restorasyon çalışmasına başladığını duyurmuştu. Özel takımlar eşliğinde başlayan projeler, iki yıl sonra birtakım yapılarda yüzünü göstermeye başladı.
Ağır hasar almıştı
Tarihi yapılarda en büyük yıkımlardan biri tarihi Habib-i Neccar Camii’nde yaşandı. Antakya’nın 638 yılında Müslüman Arapların eline geçtiği devirde inşa edilen, bugünkü Türkiye sonları içerisindeki birinci cami olduğu kabul edilen yapı çok ağır hasar aldı. Hatay ziyaretimizde birinci durağımız Habib-i Neccar oldu. Kentin en işlek caddelerinden Kurtuluş Caddesi’nde yer alan mescitte kubbe yüzünü gösterdi. Geçtiğimiz hafta, caminin kubbe provası yapıldı. Onarım grubu caminin iç yapısını korurken farklı bir biçimde imali tamamlanan kubbeyi yerleştirmeye yönelik teknik çalışmalarını sürdürdü. Tıpkı cadde üzerindeki Sarımiye Camii ile tamamı yıkılan Ulu Camii de onarımı fiilen süren mescitlerden. Hatay Meclis Binası’nda ise sona geliniyor. 1927’de açılan tarihi meclis binasına birinci tarihi taş yerleştirildi. Kurtuluş Hamamı, Antakya Caferiye Mescidi, Hatay Arkeoloji Müzesi’ndeki onarım ikazları da gözümüze çarpan yerlerden. Eski Antakya’daki birçok sokakta arkeolojik hafriyat alanlarının şeritlerle çevrelendiğini gördük.
Eski Antakya’dan malum tarih fışkırıyor. Bu yüzden hangi sokağa girerseniz girin karşınıza “Tescilli kültür varlığıdır, müsaadesiz müdahale edilemez” tabelaları çıkıyor…Hatay’ın kökleri o kadar derin ki yapıların ayağa kalktığı günlerin hayaliyle “Tarih elbette bir gün Hatay’a dönecek” diyoruz.
Kilise takviye bekliyor
Kadim Hatay’da farklı inanışlara dair mabedler de yerle bir oldu. En büyük hasarlardan biri Antakya Rum Ortodoks Kilisesi’ndeydi. Kilisenin enkazını doruktan gördük. Antakya Rum Ortodoks Vakfı Başkanı Fadi Hurigil’den aldığım bilgiye nazaran, rekonstrüksiyon sürüyor, sonrasında saha temizleme çalışması başlayacak. Hurigil, “Eski Antakya’da genel olarak işler biraz ağır gidiyor. Şu anda kilise olarak projelerimiz çiziliyor, çabucak hemen sona geldik. İnşallah yakın süreçte kilisenin inşasını göreceğiz. Antakya’da en büyük merkezi kilise burası, katedral büyüklüğünde. İskenderun’da iki kilise hasarlı, Samandağ’daki dört kilisenin ikisi ayakta, Altınözü’ne bağlı kilise maalesef yıkıldı” diyor. Vakıf, sarsıntının ardından kilisedeki tarihi yapıtları, ikonaları kurtarıp Hatay Arkeoloji Müzesi’ne teslim etmişti. Ancak Hurigil, envanterin büyük kısmının yerin altında kaldığına dikkat çekiyor: “Yüzeyde görebildiğimiz bütün envanteri çıkarmıştık fakat maalesef envanterin büyük kısmı yerin altında. Saha temizleme çalışması başladıktan sonra akıbetinin ne olduğunu, restore olabilecek durumda mı değil mi göreceğiz.”
Açık tek müze var
Hatay’da Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlı müze ve örenyeri statüsünde üç yer ziyarete açık: Vakıflı Köyü Ermeni Müzesi, Titus Tüneli ve St. Pierre Kilisesi. Samandağ’a bağlı, yaklaşık 200 kişinin yaşadığı Türkiye’nin tek Ermeni Köyü Vakıflı’da, 1910 tarihli kilisenin çabucak yanında bulunan müzede, köydeki lisanı ve kültürü yaşatmayı amaçlayan kıyafetler, günlük eşyalar, müzik aletleri yer alıyor. Zelzelede yıkılan kilise çanı da sergilenmek üzere müzeye konmuş. Burası Hatay’daki tek açık müze.